جزیره کیش یکی از جزیرههای خلیج فارس و از بخشهای بخش کیش، شهرستان بندر لنگه در استان هرمزگان و از جاهای دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. در گذشته، آن را به نام «قیس» میخواندند. شکل این جزیره بیضیمانند است و در ۱۲کیلومتری کرانهٔشیبکوه جای گرفتهاست. سالانه بهطور متوسط، بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار گردشگر از این جزیره بازدید میکنند.
از آنچه در کتب تاریخی بازگو شدهاست برمیآید که از زمان هخامنشیان و سپس اشکانیان و ساسانیان، جزیرهٔ کیش تحت تسلط ایران بوده و با گسترش اسلام، این جزیره بهدست خلفای اموی افتادهاست. این وضع تا سال ۲۴۹ ه.ق ادامه یافت. در این سال، یکی از ایرانیان اهلری بر خلیفه خروج نمود و تمامی جزایر خلیج فارس و بحرین، ازجمله کیش را مسخر خود ساخت.[۲]
حاکمیت معنوی ایرانیان بر کیش از نامههای نگاشته توسط ایشان به زبان پهلوی کاملاً مشهود است. از دوران حکومت آلبویه کیش مجدداً به حکومت ایرانی بازگشت و بعدها در زمان سلجوقیان و اتابکان فارس و سپس ملوک هرمز و آلمظفر و تیموریان، این وضع ادامه یافت.
در دورهٔ سلجوقیان، کیش به بزرگترین مرکز تجاری خلیج فارس تبدیل شد. در همین دوران، قیاصره در کیش به قدرت رسیدند. ایشان که در ابتدا بسیار فقیر بودند، با دزدی دریایی پایههای اقتصادی حکومت خود را مستحکم نمودند.
حاکمان قیاصره که بر این جزیره حکمران بودند از نسل شخصی هستند به نام «قیس» این شخص از شهر سیراف که در منطقهٔ «بنیخالد النّصوری» قرار دارد آمده بودند. آخرین حاکم جزیرهٔ کیش یا «قیس»، که از نژاد قیاصره بودهاند: مَلِک سلطانبن مَلِک قوامالدینبن مَلِک تاجالدینبن مَلِکشاهبن قیسبن مَلِک جمشید. او بهدست سیفالدین ابونصر علیبن کیقباد، حاکم جزیرهٔ «هرمود»، به امر اتابک ابوبکر در تاریخ ۱۲ جمادیالثانی سال ۶۲۶ ه.ق (سهشنبه ۲۵ اردیبهشت ۶۰۸ خورشیدی) به قتل رسید، و با کشته شدن مَلِکسلطان، آخرین حاکم کیش، حکم سُلالهٔ قیاصره بر کیش برای همیشه پایان یافت.
در دوران طلایی کیش، مورخان زیادی راجع به آن اظهارنظر کردهاند. ابن خرداد، ابن بطوطه و یاقوت حموی یا به کیش سفر کرده یا در باب بزرگی آن سخنوری کردهاند. سعدی در آثار خود دو جا از جزیرهٔ کیش و سفر به آن در این دوران یاد میکند.
زکریا بن محمد بن محمود قزوینی در آثار البلاد و اخبار العباد مینویسد: «قیس جزیرهایست در دریای فارس و دورش چهار فرسخ است و آبادانی دارد. شهری در کمال حسن و لطافت در آنجا بنا شدهاست و کشتیهای هندیان به آن جزیره درآیند و تجارتگاه اهل هند و عجم و عرب است. آب چاه آشامند و حوضها و آبانبارها ساختهاند.»
از سال ۹۱۲ تا ۱۰۳۱ این جزیره نیز هم چون جزیره هرمز به دست پرتغالیها افتاد و سرانجام در این سال، امام قلی خان، سپهسالار شاه عباس موفق به فتح خلیج فارس و بحرین و همه جزایر آن شد؛ و از آن پس کیش یکی از جزایر ایرانی خلیج فارس شناخته میشود.
تا سالهای آغازین حکومت محمدرضا پهلوی، کیش مرکز صید ماهی و مرکز تجارت مروارید خلیج فارس بودهاست. با ورود مروارید ژاپن به بازار ایران، به تدریج از اهمیت مروارید کیش کاسته شده و کیش نیز اهمیت خود را از دست داد.
در سال ۱۳۴۹ هیئتی از مشاوران ایرانی و آمریکایی، جزیره کیش را مورد بازدید قرارداد و با توجه به ویژگیهای طبیعی، سواحل زیبای مرجانی و آبهای زلال اطراف آن، به عنوان مرکز توریستی بینالمللی انتخاب شد. محمدرضا شاه با استفاده از بودجه دولت اقدام به توسعه جزیره کیش کرد. به دستور شاه، تمام زیرساختهای مدرن از جمله هتل، نمایشگاه بینالمللی، فرودگاه، کازینو و اقامتگاهی برای استفاده شاه و خانوادهاش ساخته شد.
به گفته اسدالله علم، تا پیش از انقلاب ایران، جزیره کیش با هوای مطبوعش در زمستانها، به عنوان محل اقامت و تفریح خانواده سلطنتی مورد استفاده قرار میگرفت.
جزیره کیش در سال ۱۳۶۱ به عنوان نخستین منطقه آزاد اقتصادی کشور برگزیده شد. امروزه اقتصاد کیش برپایه گردشگری و تجارت استوار است.
آب و هوای کیش گرم و مرطوب بوده و میانگین دمای سالانه جزیره ۲۶/۶ درجه سانتیگراد میباشد. آب و هوای جزیره تحت تأثیر تودههای مختلف هوای شمال غربی و جنوبی قرار داشته و به شکل کلی خشک و کم باران است. بارندگی بیشتر به صورت رگبار و درماههای زمستان اتفاق میافتد.
از پوششهای گیاهی جزیرهٔ کیش میتوان به باغهای نخل خرما، درختان بومی کهور ایرانی و کنار و درختان غیر بومی مانند کهور پاکستانی (سمر)،اکالیپتوس، آکاسیا، کنوکارپوس و ابریشم اشاره کرد. در سالهای گذشته این جزیره، مرکز تاکستانهای معروفی بودهاست و همچنین از زمان حضور پرتغالیها در کیش، این جزیره یکی از مراکز رشد درخت کمیاب لور میباشد.
کیش از نظر پوشش گیاهی در منطقه نیمه حارهای جنوب ایران قرار گرفتهاست. ویژگی این منطقه وجود گیاهان مقاوم در برابر خشکی است که موجب سازگاری بیشتر در گیاهان منطقه شدهاست.
پوشاک محلی مردان دشداشه همراه با عرقچین است و مهمترین اعیاد مردم کیش، عید قربان و عید فطر میباشند.[نیازمند منبع] ساز اصلی محلی نوعیطبل است. شغل سنتی بومیان، ماهیگیری، دام داری، دریانوردی و بازرگانی است. مردم کیش در گذشته به صید مروارید نیز میپرداختهاند. غذاهای محلی کیش شامل انواع «قلیه»، «مضروبه»، «هریسه» و «مچبوس» است که اغلب با ماهی تهیه میشوند
بومیان جزیره از نژادهای دراویدی، نوردیک، سامی و سیاهپوست بوده و به زبانهای فارسی و عربی صحبت میکنند.
ضربالمثلهای مردم کیش با جزایر اطراف متفاوت است. «پخت نانت را به نانوا واگذار کن، حتی اگر نیمی از آن را به عنوان مزدش بردارد» و «اسراف نکن! حتی اگر آب دریا برمیداری».
از جاذبههای تاریخی کیش میتوان به حریره، پایاب و کاریز اشاره کرد.
حریره، نام شهر ویرانهای است خالی از سکنه و مربوط به دوران قیاصره که نام آن از نام بانویی که ملکه شهر بوده برگرفته شدهاست. هماکنون بخشی از شهر که عمارت کاخ بانوی حریره بوده مرمت شدهاست.مهمترین ابنیه کشف شده در این مجموعه عمارت اعیانی، حمام، آبانبار، قنات و بقایای مسجد جامع حریره میباشند. مسجد امیر مربوط به دوره قاجار است و در جزیره کیش واقع شده و عبدالرحمان یوسف پور پیش نماز آن است. این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۹۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
جزیره کیش به دلیل ماهیت گردشگری خود، طی سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفتهاست. علاوه بر آثار تاریخی که مورد توجه گردشگران است، پارکهای ساحلی و تفریحی مانند تم پارک آبی اوشن، پارک هنر، ساحل مرجانی، سواحل ماسهای-مرجانی، باغ وحش، آکواریوم، باغ پرندگان کیش، دلفیناریوم شهر زیر زمینی کاریز، کلبه هور، کشتیهای تفریحی و همچنین کشتی به گل نشسته یونانی از دیگر دیدنیهای کیش میباشند.
جزیره به عنوان چهارمین مقصد گردشگری در جنوب غرب آسیا از سوی سازمان گردشگری اعلام شدهاست. وجود جاذبههای گردشگری و فضاهای زیبا و دیدنی جزیره کیش بوده و چشمانداز بسیار زیبای دریای هرمز علت این امراست. در منطقه آزاد کیش جاذبههای دیدنی وجود دارد، مانند کشتی یونانی، منطقه جنگلی آهوان آزاد، پارک دلفینها و تعدادی اسکلههای دیدنی که به اختصار در ادامه به توصیف این مناطق پرداخته خواهد شد. کشتی یونانی که نماد جزیره کیش است به عنوان یکی از مناطق پر بازدید جزیره محسوب میشود. این کشتی دیدنی در سال ۱۳۴۵ نزدیک به روستای باغو به گِل نشته است.
جزیرهٔ کیش دارای بیش از ۸۲۰۰ تخت اقامتی است که بیشترین تراکم امکانات اقامتی در ایران را داراست. جزیرهٔ کیش سالانه پذیرای بیش از یکمیلیون نفر گردشگر داخلی و خارجی است. عدم نیاز به دریافت ویزای ورود برای کلیهٔ اتباع خارجی، یکی از زمینههای ورود گردشگران خارجی است؛ گرچه بهدلیل وجود محدودیتهای اجتماعی، بهویژه گردشگرانِ زنِ خارجی کشش کمتری به این جزیره دارند. همچنین موقعیت منطقهٔ آزاد اقتصادی این جزیره باعث شده تا مراکز خرید کیش به یکی از جاذبههای گردشگری جزیره تبدیل شود. همچنین کیش پارکهای سرسبز و زیبایی دارد که میتوان به پارک شهر و پارک مینا و باغ راه و … اشاره کرد.